Door particulier geld nu te schenken aan goede doelen, kunnen we de Nederlandse economie aan de praat houden, leggen hoogleraren Sylvester Eijffinger, Sigrid Hemels en Theo Schuyt uit.
Bron: de Volkskrant, 10 mei 2020
Het klinkt in deze tijden van de pandemie en economische crisis onwaarschijnlijk in de oren, maar Nederland is nog nooit zo rijk geweest. Dan doelen wij niet op de Nederlandse overheid. Die heeft inderdaad diepe zakken en heeft zich bereid verklaard daar diep in te tasten. Ook bedoelen we hier niet de pensioenfondsen, getroffen door de gekelderde beurskoersen, en de verzekeringsfondsen.
Gouden Eeuw van Filantropie
Dit is de gouden eeuw van de filantropie, in die zin dat er nog veel geld is buiten de overheid: geld met een maatschappelijke doelstelling. Geld dat beschikbaar is voor ‘het nut van het algemeen’. De komende decennia vindt de grootste intergenerationele vermogensoverdracht uit de geschiedenis van Nederland plaats. Veroorzaakt door de vergrijzing en door de culturele factor van ‘do it yourself’, de tendens zelf een verschil te willen maken. Een deel van dat geld zal bij maatschappelijke en goede doelen terechtkomen. Maar het betreft ook geld dat beschikbaar wordt gesteld als burgers en bedrijven zien dat vitale lokale voorzieningen in grote financiële problemen komen, problemen die lokale overheden niet volledig meer kunnen opvangen.
Uitingen van solidariteit
In de coronacrisis is de overheid aan zet. Het beleidsmodel is echter bijna on-Hollands duaal. Nu de markt het niet meer redt, vallen we terug op de overheid. Maar ook het filantropisch maatschappelijk initiatief kan bijspringen. En dat gebeurt ook. Zie de uitingen van solidariteit naar zorgverleners, naar ouderen en naar kleine ondernemers. Zie alle initiatieven die ontplooid worden om geld op te halen. Zo is Nederland nog steeds. In alle internationale rankings van vrijwilligerswerk en bereidheid schenkingen te doen, staat Nederland in de top.
Nederland kent een grote sector filantropie met vele geldwervende organisaties, een groot en groeiend aantal vermogensfondsen en van oudsher talrijke kerkelijke en levensbeschouwelijke initiatieven. Op het terrein van sociale zekerheid zien we bijvoorbeeld dat voedselbanken worden gesteund door het Kansfonds, het Oranjefonds en het Rode Kruis. Fondsen, zoals het RCAOK en Sluyterman van Loo bieden versnelde procedures aan voor projecten die gaan over corona-gerelateerde problemen.
Voorstellen
Maar hoe aan deze maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven en hoe deze in te zetten in de huidige buitengewone situatie? We doen een paar buitengewone voorstellen, toegesneden op de sectoren van cultuur, zorg en onderwijs.
- De cultuursector verkeert in acute nood. Ongeveer 8 procent van de Nederlandse huishoudens met een testament begunstigt een goed doel. Haal deze nalatenschappen naar voren: waarom wachten, terwijl bij theaters, musea en kunstgezelschappen het water aan de lippen staat? Koop het stedelijk museum of lokale theater als deze op omvallen staan.
- Neem een aandeel in lokale of regionale ziekenhuizen als de schulden en financiële lasten hen boven het hoofd groeien. Niet om winst te maken, maar omdat het de zekerheid geeft dat ze blijven. Beleg uw geld daarin. Dat kan ook in het museum, de basisschool, de buurtbibliotheek, de hogeschool of universiteit.
- Investeer in medisch onderzoek, in onderwijs of maatschappelijke relevant onderzoek. Kies voor wetenschappelijk beleggen. Als investeerder krijgt men wellicht minder terug, maar de psychische en sociale beloning is groot.
- Help met een overbruggingsinvestering of uitgestelde lening uw lokale culturele- zorg- of onderwijsinstellingen. Eventueel met een garantieregeling van overheidswege. De banken rekenen toch negatieve rente. Het vaccin komt eraan. Binnen een afzienbare tijd zijn de ernstigste problemen voorbij.
Non-profitsector
Deze pandemie en economische crisis vragen om een nieuw sociaal contract. De grote Nederlandse non-profitsector van zorg, onderwijs, cultuur en welzijn is vooral van overheidsfinanciering afhankelijk geworden. Uit de laatste publicatie van het internationale Global Civil Society- onderzoek blijkt dat binnen Europa Nederland met 5 procent filantropische bijdragen aan de non-profitsector op de één na onderste plaats staat. Door covid-19 verkeert de Nederlandse non-profitsector in zwaar weer. Tijd om filantropie als maatschappelijke kracht te integreren in de verzorgingsstaat. Dit betekent geen terugkeer naar het verleden, maar het geven van politieke en beleidsmatige erkenning aan burgerinitiatieven en maatschappelijke betrokkenheid. De Nederlandse overheid kan hulp gebruiken.
Fiscale infrastructuur
De fiscale infrastructuur hebben we al. Met een schenkbelastingvrijstelling en ruime giftenaftrek voor Algemeen Nut Beogende Instellingen (ANBI’s) stimuleert de overheid het private initiatief. Periodieke giften, waarbij de schenker zich voor minimaal 5 jaar vastlegt om te schenken, kunnen ANBI’s deze moeilijke tijd door helpen. Hiermee schenkt de donateur niet alleen geld, maar ook vertrouwen.
Oude traditie
Het is nu aan ons, burgers van Nederland. Wanneer wij kijken naar de culturele sector, geldt dat ‘creative destruction’ de enige manier is om te overleven. De culturele sector moet vernieuwen om te kunnen overleven en moet in deze transitiefase geholpen worden door filantropie. We kunnen de cultuursector en de overheid deze problemen niet alleen laten oplossen, noch kunnen we het bij mondelinge steunbetuigingen laten. Veel culturele, wetenschappelijke en liefdadige activiteiten waren van oudsher privaat gefinancierde initiatieven. Dit is het moment om die financiële verantwoordelijkheid deels weer te nemen. We mogen niet verloren laten gaan wat met zo veel moeite is opgebouwd.
Sylvester Eijffinger, hoogleraar Financiële economie, Universiteit Tilburg.
Sigrid Hemels, hoogleraar Belastingrecht Erasmus Universiteit.
Theo Schuyt, hoogleraar Filantropische Studies VU Amsterdam.